توجه : خودکشی از دیدگاه عرف اجتماعی و آموزه های ادیان مردود است، مقاله تحقیق فوق در باب خودسوزی و نگاه تراژدیک و شاعرانه به این مقوله میباشد.
شاید قدیمی ترین خودسوزی عاشقانه که در کتب مقدس درج شده است(موضوع تقدیس واقع شده است) خودسوزی “ساتی” نخستین همسر شیوا خداوند هندو میباشد. ساتی در زبان سانسکریت به معنی حقیقت و فضیلت میباشد. تقدیس ساتی در متون هندی منجر به پیدایش رسم ساتی یا خود سوزی در تمدن هندو به عنوان نمادی از وفاداری همسر به شوهر بود ، ساتی در تولدی دوباره به نام پراواتی دوباره به همسری شیوا در آمد.
Thích Quảng Đức راهب بودایی مکتب ماهایانه در 1963 در مقابل چشم صدها نفر در اعتراض به محاکمه بوداییان در ویتنام جنوبی اقدام به خودسوزی کرد، تصاویر این خودسوزی به عنوان تصاویر برگزیده سال 1963 انتخاب شدند.
سحر خدایاری بانوی ایرانی در اعتراض به ممانعت بانوان از ورود به استادیوم ها در مقابل دادگستری خود را به آتش کشید و نمادی از اعتراض ایرانیان به نقض حقوق بانوان گردید، در اعتراضات زن ، زندگی آزادی تعداد بیشتری از زنان و بانوان ایرانی در بزرگترین اعتراضات پس از انقلاب 1357 نسبت به نقض حقوق بانوان اقدام به اعتراض کردند که در نتیجه شاهد تحولاتی در عرصه مدنی از جمله تغییر الگوی حجاب در ایران بودیم.
در تاریخ ایران سوختن به عنوان یکی از بدترین مجازات ها برای سیاوش (پهلوان ایرانی) در نظر گرفته شده که وی با سربلندی از میان آتش بیرون می آید، در کتب دینی نیز ابراهیم از میان آتشی که برای او افروخته شده زنده بیرون می آید (آتش گلستان میشود).
ژاندارک قهرمان ملی فرانسه نیز بوسیله مخالفان سوزانده شد و در نهایت پس از قرنها مورد تقدیس قرار گرفت. محمد بوعزیزی در سال 2011 با خودسوزی خویش جرقه های بهار عربی یا انقلاب یاس را در تونس و جهان عرب رقم زد.
به طور کلی خودسوزی در رویه های سیاسی به عنوان بالاترین نماد اعتراض سیاسی و مدنی تلقی میگردد، موارد خودسوزی به عنوان اعتراض یا اعلام وفاداری در میان بانوان هندی به عنوان عملی دینی منجر به اتخاذ سیاستهای قداست زدایی از این عملکرد در هند گردید.
در سال 2023 آرون بوشنل سرباز آمریکایی با اقدام به خودسوزی در مقابل کنسولگری اسرائیل توجه رسانه ای را به خود جلب کرد، او در حالی که فریاد میزد من نمیخواهم در نسل کشی شریک باشم با اقدام به ریختن ماده آتش زا بر روی خود ایستاده خود را به آتش کشید و روز بعد درگذشت. این دومین مورد خود سوزی در ایالات متحده در اعتراض به عملکرد دولتی در حمایت از اسرائیل بود.
ضمن ادای احترام به کسانی که در راستای اهداف والای مدنی اقدام به خودسوزی کردند، موارد بسیاری از این خودسوزی ها به دلیل عملکرد رسانه ها وارد اخبار نمیگردد و منجر به تحولات اجتماعی نمیگردد. موارد فوق تنها بخشی از خواسته های به حق مدنی بسیاری از افراد بوده اند که به اخبار و اجتماع سرایت کرده و آگاهی بخشیده اند.
به نظر میرسد کسانی که به این عمل اقدام میکنند ، نسبت به پیامدهای مدنی خودسوزی آگاهی کافی داشته اند، به این معنا که این خودسوزی به معنای سیر شدن از زندگی و خودکشی نمیباشد، کسانی که اقدام به این نوع خودکشی میکنند احتمالا نسبت به نفوذ اجتماعی و سطح والای خواسته های خود آگاهی داشته و گزینش این روش به اصطلاح شمع گونه را برگزیده اند.
به گفته سعدی که در گفتگوی شمع با پروانه میفرماید:
که ای مدعی عشق کار تو نیست
که نه صبر داری نه یارای ایست
تو بگریزی از پیش یک شعله خام
من استاده‌ام تا بسوزم تمام
تو را آتش عشق اگر پر بسوخت
مرا بین که از پای تا سر بسوخت
این اعتراض شمع واره بالاترین نماد ایستادگی و صبر میباشد. در تفلسف و فلسفه حرکتهای اجتماعی حرکتهای ماهایانه یا هینه یانا از نظر بودایی یعنی روشنگری اجتماعی و فردی گاهی ایستادگی فردی را میطلبد، به این معنا که اگر قدرت زندگی و مقاومت بر قدرت مرگ بچربد باید ایستاد، مقاومت کرد و زندگی کرد و پروانه بود. کسانی که اقدام به خودسوزی متهورانه میکنند، قدرت مرگ را بر زندگی دریافته اند و آنان این نکته را نیک دریافته اند که مرگ باعزت بهتر از زندگی با ذلت است. اگر زندگی با عزت به مرگ با رقت غلبه کند، باید ایستاد و فلسفه این دنیا را تمام کرد. گاندی به عنوان بالاترین نماد مبارزه مدنی میتوانست در بستر بیماری بمیرد، ولی مبارزه کرد و به دست کسانی که بیش از همه دوست میداشت یعنی مردم هند و هندوان افراطی “شهید” شد. یعنی مبارزه مدنی اگر شهید بطلبد، شهادت فرا خواهد رسید حتی اگر مبارز در مقام رهبر باشد.
دکتر امیرعلی رستم داودپور
دبیر انجمن قانون و شفا
