ایران دارای دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی و چهارمین ذخایر بزرگ نفت خام جهان است. بخش قابل توجهی از این ذخایر در میدانهای مشترک با کشورهای همسایه قرار دارد؛ میدانهایی که اگر ایران به دلیل تحریمها نتواند از آنها برداشت کند، طرف مقابل با سرعت بیشتر و فناوری پیشرفتهتر، نفت و گاز این میدانها را استخراج میکند. این پدیده در اصطلاح تخصصی «مهاجرت هیدروکربن» (Hydrocarbon Migration) نامیده میشود و در عمل به معنای «غارت قانونی» منابع زیرزمینی ایران است.
تحریمهای نفتی غرب (بهویژه تحریمهای یکجانبه آمریکا پس از خروج از برجام در سال ۱۳۹۷/۲۰۱۸) باعث شده ایران نتواند سرمایهگذاری لازم، فناوری روز و بازار پایدار برای توسعه سریع این میدانها را تأمین کند. نتیجه: همسایگان ایران سالانه میلیاردها دلار نفت و گاز بیشتری از این میدانهای مشترک برداشت میکنند، در حالی که سهم ایران به شدت کاهش یافته یا تقریباً صفر شده است.
میدانهای مشترک کلیدی و وضعیت فعلی آنها (تا پایان ۱۴۰۴/۲۰۲۵)
۱. میدان مشترک پارس جنوبی / South Pars – North Dome (با قطر)
- بزرگترین میدان گازی جهان
- سهم ایران: ۲۸ فاز (پارس جنوبی)؛ سهم قطر: میدان North Dome
- برداشت روزانه قطر: بیش از ۸۰۰ میلیون مترمکعب گاز + ۸۵۰ هزار بشکه میعانات گازی
- برداشت روزانه ایران: حدود ۷۰۰ میلیون مترمکعب (در بهترین حالت)
- تفاوت برداشت تجمعی تا سال ۲۰۲۵: قطر بیش از ۵۰ درصد گاز شیرین میدان را برداشت کرده، ایران کمتر از ۴۵ درصد
- شرکتهای فعال در سمت قطری: Shell, TotalEnergies, ExxonMobil, ConocoPhillips, Eni
۲. میدان پارس شمالی / Al-Shaheen (با قطر)
تقریباً تمام ذخایر این میدان توسط قطر و با مشارکت توتال و مائرسک برداشت شده است.۳. میدان فرزاد A و B (با عربستان سعودی)
- کشف: ۱۳۸۱ توسط ایران
- عربستان در سال ۱۳۹۷ با قراردادی ۵ میلیارد دلاری به شرکت آرامکو و توتال فرانسه توسعه آن را واگذار کرد.
- ایران هنوز حتی یک حلقه چاه در این میدان نزده است.
۴. میدان آزادگان جنوبی و شمالی و یادآوران (با عراق)
- آزادگان: یکی از بزرگترین میدانهای نفتی جهان
- برداشت عراق از سمت میدان مجنون (همان آزادگان): بیش از ۶۰۰ هزار بشکه در روز (با کمک شرکتهای Shell و Petronas)
- برداشت ایران از آزادگان جنوبی و شمالی: کمتر از ۲۲۰ هزار بشکه در روز (حتی پس از خروج چینیها کند پیش میرود)
- نتیجه: عراق سالانه بیش از ۱۰ میلیارد دلار نفت بیشتر از این میدان مشترک برداشت میکند.
۵. میدان نفتی آذر و چنگوله (با عراق)
توسعه بسیار کند؛ عراق با کمک BP و ExxonMobil برداشت خود را چند برابر کرده است.۶. میدانهای غرب کارون (یاران، یادآوران، آزادگان)
کل برداشت ایران از کل این میدانها در سال ۱۴۰۳ کمتر از ۴۵۰ هزار بشکه در روز بود، در حالی که عراق از سمت خود بیش از ۱٫۲ میلیون بشکه در روز برداشت میکند.۷. میدان گازی کیش و میدانهای مشترک کوچکتر در خلیج فارس
بسیاری از آنها توسط امارات و قطر با کمک شرکتهای Wintershall Dea آلمان، ENI ایتالیا و به سرعت توسعه یافتهاند.
شرکتهای غربی فعال در غارت میدانهای مشترک ایران (تا ۲۰۲۵)
- TotalEnergies (فرانسه): پارس جنوبی قطر، فرزاد عربستان، میدانهای عراق
- Shell (بریتانیا-هلند): پارس جنوبی قطر، مجنون عراق
- ExxonMobil (آمریکا): پروژههای قطر و عراق (با وجود تحریمهای آمریکا علیه ایران، در کشورهای همسایه فعال است!)
- Eni (ایتالیا): میدانهای متعدد در قطر و امارات
- BP (بریتانیا): میدانهای مشترک ایران-عراق
- Wintershall Dea (آلمان): میدانهای مشترک با امارات
- ConocoPhillips و Chevron: مشاور و شریک در پروژههای قطر
این شرکتها دقیقاً همان شرکتهایی هستند که در دهه ۱۹۹۰ و اوایل ۲۰۰۰ میلادی قراردادهای بزرگ با ایران (مثل توسعه پارس جنوبی و آزادگان) امضا کرده بودند، اما پس از تحریمها ایران را ترک کردند و بلافاصله به کشورهای همسایه رفتند و همان دانش و تجربه را علیه ایران به کار گرفتند.
خسارت مالی تخمینی
مؤسسه مطالعات انرژی ایران (IES) و گزارشهای داخلی وزارت نفت در سال ۱۴۰۳ تخمین زدهاند که:
– از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۴ ایران فقط از میدان پارس جنوبی بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار گاز و میعانات گازی کمتر برداشت کرده است.
– از میدانهای نفتی غرب کارون و آزادگان حدود ۱۲۰ میلیارد دلار نفت خام از دست رفته است.
– جمع خسارت مستقیم و غیرمستقیم تحریمهای نفتی بر میدانهای مشترک تا پایان ۲۰۲۵ بیش از ۴۰۰ میلیارد دلار برآورد میشود.
نتیجهگیری
تحریمهای نفتی غرب نه تنها درآمد صادراتی ایران را کاهش داده، بلکه به شکل سیستماتیک و سازمانیافته باعث شده شرکتهای بزرگ نفتی اروپایی و آمریکایی، با استفاده از خلأ حضور ایران، منابع زیرزمینی مشترک را که متعلق به نسلهای آینده ایران نیز هست، به سرعت تخلیه کنند. این پدیده چیزی جز «غارت مدرن منابع طبیعی یک کشور تحت پوشش تحریم» نیست. تا زمانی که ایران نتواند با سرمایهگذاری عظیم و فناوری روز این میدانها را توسعه دهد، هر روز تحریم، میلیاردها دلار از ثروت ملی ایران به جیب قطر، عربستان، عراق و شرکتهای غربی سرازیر میشود.
هر بشکه نفتی که همسایه از میدان مشترک برمیدارد، در واقع بشکهای است که از سفره مردم ایران کم شده است.
