روند خروج آثار تاریخی ایرانی به دوره ۱۰۰ ساله پادشاهی قاجار و با قراردادهای کاوش در ایران همراه با اعطای امتیازهای ویژه به اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها باز می‌گردد. اولین کاوش‌های باستان شناسی دوره قاجار در زمان ناصرالدین شاه و توسط یک زوج فرانسوی در شوش انجام شد. این زوج فرانسوی به نام های مارسل دیولافوا و مادام ژان دیولافوا( Dieulafoy) در سفر به ایران به وجود تپه های باستانی در شوش پی بردند و پس از بازگشت به کشورشان از مدیر موزه لوور فرانسه خواستند تا بودجه‌ای را برای کاوش این تپه ها در اختیار آنها بگذارند. بعد از پذیرفته شدن این خواسته زوج فرانسوی مجددا به ایران آمدند و با استفاده از رابطه دوستی با طولوزان پزشک فرانسوی ناصر الدین شاه قاجار توانستند مجوز حفاری در شوش را بدست آورند در این زمان نخستین قرار داد ایران و فرانسه نوشته شد و طبق آن ایران اجازه داد که فرانسوی‌ها به حفاری در اطراف قبرستان دانیال بپردازند با این شرط که به آرامگاه دست نزنند مگر اینکه احتیاج به بازسازی داشته باشد .براساس این قرار داد؛ فلزاتی که پیدا می‌شوند متعلق به دولت ایران باشد و سایر آثار نصف به نصف تقسیم شده و در صورت تمایل ایران برای فروش دولت فرانسه در اولویت قرار گیرد. اما در نهایت ۵۵صندوق از آثار تاریخی سرزمین‌مان بدون اطلاع از کشور خارج شد. پس از آن در دور مظفرالدین شاه قاجار نیز قرارداد واگذاری امتیاز انحصاری و دایمی حفاری و برداشت عتیقه به دولت فرانسه امضا شد تا غارت آثار باستانی ایرانی توسط اروپایی‌ها تکمیل شود.
در بین تمام اشیا و عتیقه جاتی که در دوران پهلوی، قاجار و حتی پس از آن از سرزمینهای باستانی بخصوص ایران و مصر خارج گردیده است، بخصوص دو نوع از این آثار حکم جنایات فرهنگی دارد.
این دو نوع آثار عبارتند از سردیس پادشاهان و نیز نمادهای لاماسو و گاوهای باستانی. اهمیت این دو نوع آثار به این دلیل است که نگه داشتن سر شاهان و به تاراج بردن سر پادشاهان هر ملت نمادی از شکست بوده است. به عنوان مثال هر زمان در جنگها سپاهی بر سپاه دیگر پیروز میشد ، سر سرداران و پادشاهان شکست خورده را به نزد پادشاه غالب هدیه میبردند.
فردیناند اول، که در قرن شانزدهم میلادی زندگی می‌کرد، به خاطر این که جمجمه یک پادشاه کشته شده را به عنوان جام شراب استفاده می‌کرد، شهرت یافته است. پادشاه آلبرشت سوم (Albrecht III) از داکی (دوک) در آلمان، معروف به آلبرشت سوم از بایرن، به خاطر استفاده از جمجمه دشمنانش به عنوان جام مشروب در تاریخ شناخته شده است. داستانی وجود دارد که طبق آن، او جمجمه یک دشمن کشته شده را نقره اندود کرده و از آن به عنوان جام برای نوشیدن مشروبات الکلی استفاده کرده است
سردیس‌های برخی از پادشاهان ایرانی در موزه‌های خارج از ایران وجود دارند. این سردیس‌ها عمدتاً به دوره‌های هخامنشی و ساسانی مربوط می‌شوند. برخی از نمونه‌های برجسته شامل:
سردیس داریوش بزرگ – یکی از معروف‌ترین سردیس‌های پادشاه هخامنشی داریوش بزرگ در موزه بریتانیا (British Museum) در لندن به نمایش گذاشته شده است.
سردیس خشایارشا – سردیس پادشاه هخامنشی خشایارشا نیز در موزه بریتانیا (British Museum) در لندن موجود است.
سردیس اردشیر بابکان – در موزه لوور (Louvre Museum) در پاریس، فرانسه، سردیس اردشیر بابکان، بنیان‌گذار سلسله ساسانی، به نمایش گذاشته شده است.
سردیس شاپور اول – یکی دیگر از پادشاهان ساسانی، شاپور اول، در موزه لوور (Louvre Museum) در پاریس در معرض دید عموم قرار دارد.
در مورد میراث باستانی مصر نیز سردیس پادشاهان و ملکه های مصری در خارج از مصر نگاهداری میشود
سردیس نوفرتیتی (Nefertiti) – یکی از مشهورترین آثار هنری مصر باستان، سردیس ملکه نوفرتیتی، در موزه Neues در برلین، آلمان، به نمایش گذاشته شده است.
سردیس توت‌آنخ‌آمون (Tutankhamun) – برخی از اشیای مهم از مقبره توت‌آنخ‌آمون، از جمله سردیس‌ها و مجسمه‌ها، در موزه مصر شناسی (Egyptian Museum) در قاهره و همچنین در موزه تاریخ طبیعی در لندن، انگلستان، به نمایش درآمده‌اند.
سردیس رامسس دوم (Ramses II) – مجسمه‌ها و سردیس‌های مربوط به رامسس دوم، یکی از بزرگترین فراعنه مصر باستان، در موزه بریتانیا (British Museum) در لندن و موزه لوور (Louvre Museum) در پاریس موجود است.
سردیس هاتشپسوت (Hatshepsut) – مجسمه‌ها و سردیس‌های مربوط به ملکه هاتشپسوت، یکی از زنانی که به مقام فرعون رسید، در موزه تاریخ مصر (Egyptian Museum) در قاهره و همچنین در موزه متروپولیتن (Metropolitan Museum of Art) در نیویورک موجود است.
اما لاماسوها به عنوان نگهبانان باستانی یک ملت از گزند جنایات فرهنگی در امان نبوده اند. اهمیت لاماسوها چنان است که در تمدن های قدیمی آنان را نگهبانان ملت و متافیزیک یک کشور میدانسته اند.
لاماسوها (Lamassu) یا مجسمه‌های عظیم و بالدار بین‌النهرین، که معمولاً به عنوان محافظان ورودی‌ها و دروازه‌های کاخ‌های سلطنتی استفاده می‌شدند، در چندین موزه معتبر در سراسر جهان نگهداری می‌شوند. برخی از این موزه‌ها عبارتند از:
موزه بریتانیا (British Museum) – در لندن، انگلستان. موزه بریتانیا مجموعه‌ای بزرگ از لاماسوهای آشوری، از جمله لاماسوهای معروف از دروازه‌های کاخ نینوا، را در خود جای داده است.
موزه لوور (Louvre Museum) – در پاریس، فرانسه. در موزه لوور نیز لاماسوهایی از کاخ‌های بین‌النهرین و آشوری وجود دارد که به ویژه در بخش‌های مربوط به هنر و تاریخ باستانی به نمایش درآمده‌اند.
موزه اشمولین (Ashmolean Museum) – در آکسفورد، انگلستان. این موزه نیز برخی از آثار مربوط به تمدن‌های باستانی بین‌النهرین، از جمله لاماسوها، را در خود دارد.
موزه هنر متروپولیتن (Metropolitan Museum of Art) – در نیویورک، ایالات متحده. این موزه برخی از لاماسوها و آثار باستانی دیگر از منطقه بین‌النهرین را به نمایش گذاشته است.
لازم است که هر چه سریعتر حاکمان نسبت به مسئولیت خود در بازگرداندن میراث فرهنگی اقدامات لازم را به عمل آورند تا این ننگ از دامان تمدن کهن باستانی زدوده شود.
دکتر امیرعلی رستم داودپور
دبیر انجمن قانون و شفا
