تا پیش از حمله به حلبچه هیچگاه این تعداد غیرنظامی بر اثر حمله با سلاح‌های شیمیایی کشته نشده بودند. با این رویداد چهره بیرحم رژیم صدام حسین بیش از پیش نمایان شد. تا امروز هم مردم حلبچه از آنچه 30 سال پیش در شهرشان گذشت رنج می‌کشند.

حمله به حلبچه در آخرین ماه‌های جنگ هشت‌ساله ایران و عراق صورت گرفت. در تاریخ ۱۵ مارس ۱۹۸۸ شبه‌نظامیان کرد که در جنگ ایران و عراق در کنار ایران قرار گرفته بودند حلبچه را تصرف کردند.

پس از آنکه ارتش عراق شهر حلبچه را که نزدیک به ۴۰ هزار نفر جمعیت داشت زیر آتش گرفت، شبه‌نظامیان کرد و بیشتر مردان حلبچه از شهر خارج شدند و در تپه‌ها و بلندی‌های پیرامون شهر سنگر گرفتند. زنان، کودکان و سالمندان در شهر باقی ماندند.

چند روز بعد از آن شبه‌نظامیان کرد به شهر بازگشتند و شمار زیادی جسد در خیابان‌ها یافتند بدون آنکه اثری از جراحت بر پیکر مردگان هویدا باشد.

در روز ۲۳ مارس تلویزیون ایران نخستین تصاویر از قتل عام حلبچه را منتشر کرد. این ظن وجود داشت که گاز سمی موجب کشته شدن مردم در حلبچه شده است.

در پی آن گروهی تحقیقاتی وابسته به سازمان امدادگر “پزشکان بدون مرز” تأیید کرد که در حمله به حلبچه از گاز خردل و احتمالا سیانور استفاده شده است.

میشل لوکلرک، خبرنگار خبرگزاری فرانسه، چند روز پس از حمله شیمیایی به حلبچه نوشت: «در حالیکه در دوردست توپ‌ها در حال غرش هستند، در اینجا کوچک‌ترین صدایی به گوش نمی‌رسد، نه فریادی هست، نه حرکتی، حلبچه در سکون به سر می‌برد و در خوابی عمیق فرو رفته است.»

لوکلرک نوشت: «خانه‌ها هنوز سر پا هستند، قفسه‌های دکان‌ها پر هستند، اما از زمانی که هواپیماهای عراقی سم کشنده‌شان را فرو ریخته‌اند، هیچ تنابنده‌ای در اینجا زندگی نمی‌کند.»

شمار قربانیان

جمعیت “پزشکان بدون مرز” شمار کشتگان را بین ۲ تا ۳ هزار نفر اعلام کرد و ایران از ۵ هزار قربانی سخن گفت، در حالیکه یک کارشناس گازهای سمی تعداد کشته‌شدگان را بین ۳۸۰۰ تا ۱۰ هزار نفر برآورد کرده است.

بسیاری از مجروحان در بیمارستان‌های ایران مورد مداوا قرار گرفتند، برخی از آنان برای درمان به اروپا فرستاده شدند. شمار بسیاری از آنان تا امروز هم از تأثیرات گاز سمی در رنج هستند و برای تنفس از وسایل کمکی طبی استفاده می‌کنند.

اثرات حمله شیمیایی تا امروز

هنوز هم اثرات گاز سمی در خاک حلبچه باقی مانده است. به گفته عبدالرحمان عبدالرحیم، وزیر پیشین محیط زیست در اقلیم خودمختار کردستان، خاک مناطق اطراف حلبچه هم مسموم است. همچنین موارد ابتلا به بیماری سرطان و زایمان کودکان دارای نقص عضو در منطقه بسیار است.

به گفته اراس عابد که مدیر سازمانی برای کمک به قربانیان حمله شیمیایی به حلبچه است تا امروز هم بسیاری از قربانیان منتظر دریافت غرامتی هستند که به آنان وعده داده شده است.

جنایت و مکافات

حمله شیمیایی به حلبچه کاملا بدون مجازات نماند. در سال ۲۰۱۰ ژنرال عراقی علی حسن المجید مشهور به “علی شیمیایی” به جرم جنایت جنگی در حلبچه اعدام شد.

صدام حسین، دیکتاتور عراق نیز به خاطر کارزار مرگباری به نام انفال که در سال‌های ۱۹۸۷ و ۱۹۸۸ علیه کردها به راه انداخته بود، متهم به قوم‌کشی شد، و چند سال پس از آن در سال ۲۰۰۶ به اتهام جنایات دیگر اعدام شد.

شکایت از سه شرکت‌ آلمانی

موضوع حمله شیمیایی به حلبچه تا امروز هم به طور کامل روشن و به بحث گذاشته نشده است. در آستانه سی‌امین سالروز حمله شیمیایی به حلبچه یک سازمان حامی حقوق قربانیان آن حمله شکایتی را علیه سه شرکت آلمانی تسلیم دادگاهی در حلبچه کرده است. بر اساس این شکایت سه شرکت آلمانی در برنامه تولید سلاح‌های شیمیایی حکومت عراق مشارکت داشته‌اند.

همچنین دفتر وکالت MM Law در آمریکا که وکالت قربانیان حمله شیمیایی حلبچه را بر عهده دارد خواستار پرداخت غرامتی میلیاردی به قربانیان از سوی شرکت‌های آلمانی به اتهام کمک به کشتار در حلبچه شده است.

MM Law مدیران شرکت گردشگری TUI و شرکت‌های Karl Kolb و Herberger Bau را متهم می‌کند که از سال ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۹ با رژیم صدام حسین در ساخت تأسیسات سلاح‌های شیمیایی همکاری داشته‌اند.

به گفته دفتر وکالت یادشده شرکت ساختمانی Herberger Bau تأسیساتی را که برای تولید پستیسید بوده به گونه‌ای تغییر داده تا در آن گاز سمی تولید بشود. این امر نشان می‌دهد که شرکت‌های تجارتی از هدف و فعالیت تأسیسات کاملا آگاه بوده‌اند.